Türk dünyasını birləşdirən LAYİHƏ – Ortaq əlifba ilə bağlı MARAQLI DETALLAR

Türk xalqlarını birləşdirən ortaq əlifbanın yaradılması bir müddətdir müzakirə olunurdu. Hələ 100 il bundan öncə Bakı şəhərində keçirilən Birinci Türkoloji Qurultayda ilk dəfə türk xalqlarının latın qrafikası əsasında olan ümumi əlifbanın istifadə olunmasına keçid məsələsi müzakirə olunub. Son illərdə də Türk dövlətləri başçıları, ziyalıları bu əlifbanın türk dünyası, türk xalqları üçün vacib olduğunu bildirirdilər. Nəhayət dünən 34 hərfdən ibarət Ortaq Türk Əlifbası yaradılıb. Belə ki, Türk Dövlətləri Təşkilatı (TDT) tərəfindən yaradılan Türk Dünyası Ortaq Əlifba Komissiyası bu əlifbanın yaradılması ilə bağlı razılığa gəlib. Sentyabrın 9-11-də Bakıda keçirilən Türk Dünyası Birgə Əlifba Komissiyasının 3-cü iclasında bu sahədə əldə edilən məlumatlardan və komissiyanın 2 illik fəaliyyət təcrübəsindən yararlanaraq türk dilləri üçün əlifba layihəsi elan edilib. 34 hərfdən ibarət ortaq türk əlifbası təklifi ilə bağlı razılıq əldə olunub. Bəs bu ortaqlıq üçün sonrakı addım nə ola bilər? Mövzuyla bağlı Bizim.Media-ya danışan akademik Azərbaycan Atatürk Mərkəzinin direktoru Nizami Cəfərov deyib ki, bu əlifbanın yaradılmasının əsas məqsədi mükəmməlliyi ilə türk dövlətlərinə nümunə olmasıdır: “Türk Dövlətləri Təşkilatının təşəbbüsü ilə Türk Dünyası Ortaq Əlifba Komissiyası türk dünyası üçün ortaq, ümumi əlifba hazırladı. Əlifbanın hazırlanmasında, müzakirəsində müstəqil türk dövlətlərindən gələn mütəxəssislər, səlahiyyətli nümayəndələr, bu sahədə böyük təcrübələri olan tədqiqatçılar, alimlər idilər. Onlar öz mövqelərini, mülahizələrini dövlətlərinin mövqeləri ilə əlaqələndirirdilər, yəni burada subyektiv fikirlər söylənmirdi.  Bu mülahizələr nəhayət ki, bizə 34 hərfdən ibarət ümumtürk əlifbasını verdi. Bu əlifbanın da əsas məqsədi odur ki, mükəmməl bir əlifba olsun, hələlik latın əlifbasına keçməyən türk xalqları da  bir nümunə görsünlər. Latın əlifbasına keçmək iddiası aktualdır və artıq türk xalqlarının böyük bir hissəsi latın əlifbasına keçib. Bu əlifbanın nə dərəcədə mükəmməl olacağı, bu və ya başqa bir türk xalqının dilinin fonetik normalarını əks etdirməsi də mühümdür”. Akademik bildirib ki, əlifbanın yaradılması zamanı ən ciddi müzakirə qazaxlarla olub:  “Ən ciddi müzakirələr qazax və qırğızlarla, xüsusilə, qazaxlarla getdi. Çünki onların əlifbasında uzun müddətdir ki, reformasiya olmayıb, bəzən çox uyğun, yaxın səslər müxtəlif işarələrlə əks olunur”. O bildirib ki, ortaq türk əlifbası türk dövlətlərində dövlət başçıları və parlament səviyyəsində müzakirə olunacaq: “Türk dünyası alimlərinin son müzakirələrdən sonrakı nəticələri Türk Dövlətləri Təşkilat katibliyə təqdim olunub. Bundan sonrakı proses başqa türk xalqlarında latın əlifbasına keçidi sürətləndirəcək. Bütün türk dillərində əlifbanın işarələrinin uyğunlaşdırılması, yəni eyni bir səsin eyni bir hərflə işarələnməsi, eyni bir fonemin eyni bir hərflə göstərilməsi bizim əsas məqsədimizdir. Hər bir hərfin ən müxtəlif türk dillərində necə, hansı durumda olduğu, ona nə qədər ehtiyac olunduğu müzakirə olundu. Yəni hər bir hərf üzərində ayrıca müzakirə getdi.  İndi Türk Dövlətləri Təşkilatında bu məsələyə yüksək səviyyədə baxılacaq.  Sonra müxtəlif türk dövlətlərinə tövsiyə olunacaq ki, bu ümumi, nümunəvi, ortaq əlifba bazasından hər bir türk xalqı özünəməxsus işarəni götürüb işlətsin. Başqa işarə təklif eləməsin, yalnız bu işarələr işlənsin. Burada sərbəstliyə, özfəaliyyətə yer olmasın. Məsələn, həmin ortaq əlifbada “ə” hərfi var. Bu, bir Azərbaycan dilində, bir də bu və ya digər dərəcədə qazax dilində işlənir. Başqa türk dillərində hələki yoxdur. Ona görə də bu ortaq türk əlifbasında var.  Amma bu, o demək deyil ki, bütün türk xalqları bunu qəbul eləməlidir. Səs varsa, fonem olaraq mövcuddursa, götürülsün və oradan qəbul olunsun. Hansısa kənardan işarə gətirilməsin ki, türk xalqları bir-birinin yazısını oxuyanda çətinlik çəkməsin. Ortaq türk əlifbası türk dövlətlərinə göndəriləcək, dövlət başçıları, parlament səviyyəsində baxılacaq, hər hansı başqa təklif olarsa, bu təklif də türk dövlətlərinin mötəbər qurumu Türk Dövlətləri Təşkilatlarında bir daha müzakirə olunacaq”. Günay Şahmar, Bizim.Media