5 nüvə bombası gücündə partlayış - Alimlər Hunqa Tonqadakı püskürmənin səbəbini tapdı

İki il əvvəl, 2022-ci il yanvarın 15-də sualtı vulkan Hunqa Tonqa püskürüb və bu, uzun illər Yer atmosferini dəyişdirib. Tarixdə bu vulkanik hadisə ən böyüklərindən biridir. İndiyədək elm adamlarının hadisənin səbəbləri ilə bağlı heç bir fərziyyəsi yox idi. Qaynarinfo-nun mlumatına görə, Avstraliya Milli Universitetinin (ANU) tələbələrinin rəhbərlik etdiyi seysmoloqlar qrupu nəhayət ki, bu vulkan püskürməsinin səbəbini açıqlayıb. Onlar püskürmənin səbəbini anlamaq üçün seysmik məlumatları tədqiq ediblər.  "Bizim tapıntılar, ehtimal ki, qazla sıxılmış qaya səbəbiylə partlayışın baş verdiyini təsdiqləyir ki, bu da Şimali Koreyanın 2017-ci ildə həyata keçirdiyi beş ən böyük yeraltı nüvə partlayışına ekvivalent enerji buraxıb", deyə tədqiqatın həmmüəllifi və ANU PhD tələbəsi Jinyin Hu bildirib. Ekspert əlavə edib ki, əvvəllər daha çox sualtı püskürmələrin isti maqmanın soyuq dəniz suyu ilə qarşılıqlı təsirindən sonra baş verdiyinə inanılırdı. Bununla belə, onların modeli bu hadisənin qazla sıxılmış süxurun dayaz suyun altında qalması nəticəsində baş verdiyini göstərir. Mütəxəssislər qeyd ediblər ki, şok dalğası atmosferə çoxlu miqdarda su buraxıb və sunaminin hündürlüyünü 45 metrə çatdırıb. Seysmoloqlar deyirlər ki, vulkanik fəaliyyət sahələrində qazların və mikroseysmikliyin monitorinqi gələcək oxşar püskürmələrə daha yaxşı hazırlaşmaqda kömək etməlidir. Qeyd edək ki, 15 yanvar 2022-ci ildə oüskürən Hunqa Tonqa sualtı vulkanı Tonqa boyunca evləri dağıdan və dörd nəfərin ölümünə səbəb olan böyük sunamiyə səbəb olub. Bu hadisənin digər nəticəsi partlayışın göyə qaldırdığı böyük miqdarda aerozol və su buxarı olub. Buna görə də, tədqiqatçılar Hunqa püskürməsinin növbəti iki il ərzində Cənub yarımkürəsindəki iqlimə necə təsir etdiyini öyrənməyə qərar veriblər. Püskürmədən sonrakı bir ildə onlar Günəş işığını kosmosa əks etdirən vulkanik aerozolların soyutma effektinin atmosferdə istiliyi saxlayan su buxarının yaratdığı istiləşmədən daha güclü olduğunu, lakin vulkanın təsirinin böyük hissəsinin 2023-cü ilin sonuna qədər dağıldığını bildiriblər. "Hunqa vulkanının püskürməsi stratosferə təxminən 150 metrik meqaton su buxarı buraxıb. Bu, stratosferdəki su buxarının qlobal səviyyəsini təxminən 10% artırıb. Bu kütləvi su vurulması 2022-ci ilin mart və aprel aylarında tropik stratosferdə temperaturu 4 dərəcə aşağı salıb. Öz növbəsində, bu müvəqqəti soyutma 2022-ci il ərzində ozonun tükənməsinə səbəb olan ikincil sirkulyasiya yaradıb", deyə qeyd edilib. Bundan əlavə, vulkan püskürməsi stratosferə 0,5-1,5 metrik meqaton kükürd dioksidi buraxıb. Bu maddənin günəş işığını əks etdirən sulfat aerozolları istehsal etdiyi bilinir və səth radiasiyasının azalmasına və ya daxil olan və çıxan radiasiya arasındakı fərqə səbəb ola bilər. "1991-ci ildə Pinatubo vulkanının püskürməsi zamanı olduğu kimi, aerozol yükü kifayət qədər böyük olarsa, bu, qlobal soyutmaya gətirib çıxara bilər ki, bu da təxminən 20 metrik meqaton kükürd dioksidinin vuraxılması deməkdir. Hunqa püskürməsinin aerozol yükü çox böyük deyildi və onun təsiri 2022 və 2023-cü illərdə əsasən Cənub Yarımkürə ilə məhdudlaşdı", deyə materialda qeyd edilir. Püskürmə qısa müddət ərzində Yerin radiasiya balansına təsir etsə də, bu dəyişiklik çox kiçik olub, çünki radiasiya axınının qlobal azalması balansın püskürmədən əvvəlki səviyyəyə qayıtmasına qədər 2 il ərzində hər kvadrat metrə 0,25 vattdan az düşüb. "Bu qısa dəyişiklik o deməkdir ki, Hunqa vulkanının püskürməsi Cənub yarımkürəsində bir qədər soyumağa səbəb ola bilərdi, lakin tədqiqatçılar deyirlər ki, yalnız meteoroloji müşahidələr əsasında eyni məlumatı əldə etmək çətin olacaq", deyə vurğulanır. Aydın